ΟΜΙΛΟΣ ΦΙΛΩΝ ΕΡΓΟΥ ΛΑΜΠΑΔΑΡΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ.
Επικοινωνία: omilospetros@gmail.com


Τρίτη 18 Σεπτεμβρίου 2012

Η ελληνικότητα στην τέχνη του μελοποιού Πέτρου του Λακεδαιμονίου.



του Ευαγγέλου Θεοδώρου-μέλους του ΟΦΕΛΠ
        
         Αν θεωρήσουμε πως η γλώσσα είναι ο τόπος του Έλληνα τότε σίγουρα η μουσική είναι ο τρόπος του Έλληνα. Τρόπος να εκφράζει μέσω της τέχνης όχι την πραγματικότητα αλλά την αιτία και το σκοπό της πραγματικότητας.
Η κλασσική Βυζαντινή μουσική, για την ακρίβεια η ελληνική μουσική της λεγομένης βυζαντινής περιόδου, αποτελεί σε χρόνο πραγματικό τον συνδετικό κρίκο της νεοελληνικής κοινωνίας με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και αυτό γιατί χρησιμοποιεί καθολικά την αρχαία – της ελληνιστικής περιόδου - ελληνική γλώσσα.        
         Η Βυζαντινή μουσική σήμερα δεν είναι, δυστυχώς, αυτονόητα ελληνική μόνο και μόνο έννεκα της καταγωγής της, ούτε επειδή υπηρετεί και υπηρετείται από την ελληνική γλώσσα. Σήμερα πρέπει να αναρωτηθούμε ποια είναι τα χαρακτηριστικά μιας νέας σύνθεσης που φτάνει στα χέρια μας, ποιο πολιτιστικό μοντέλο υπηρετεί, ποιά μέσα χρησιμοποιεί, σε τι αποβλέπει.  
         Στο διάβα της ιστορίας δύο είναι τα κύρια πολιτιστικά παραδείγματα που παρουσίασε ο ανθρώπινος πολιτισμός μέχρι σήμερα. Το κοινωνιοκεντρικό και το ατομοκεντρικό. Την περίπτωση του κοινωνιοκεντρικού παραδείγματος κόμισε στην ανθρωπότητα ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός κυρίως με το άθλημα της μετοχής των προσώπων στον κοινό της πόλεως βίο όπου η αναζήτηση του «αληθούς» αποτελούσε πρώτιστη ανάγκη των πολιτών. Αληθές είναι μόνον εκείνο που μπορεί να είναι αθάνατο, που δεν φθείρεται, που δεν αλλοιώνεται. Το κοινωνιοκεντρικό παράδειγμα ασφαλώς κυριάρχησε και στην τέχνη όπου ο δημιουργός αφαιρώντας τα επιμέρους στοιχεία καλεί τον εραστή της τέχνης σε μια συνάντηση, σε μια συνύπαρξη, με αμοιβαίο το σεβασμό στην ετερότητα των προσώπων.
         Σύμφωνα με τον Πλάτωνα οι δημιουργοί έχουν καθήκον «την του αγαθού εικόνα ήθους εμποιείν τοις ποιήμασιν» και ζητεί «το κακόηθες τούτο και ακόλαστον και ανελεύθερον και άσχημον μήτε εν εικόσι ζώων μήτε εν οικοδομήμασι μήτε εν άλλω μηδενί δημιουργουμένω εμποιείν,… αλλ’ εκείνους ζητητέον τους δημιουργούς τους ευφυώς δυναμένους ιχνεύειν την του καλού τε και ευσχήμονος φύσιν».   
         Ο διδάσκαλος Πέτρος έζησε και δημιούργησε στην ΚΠολη. Σε τόπο «βαρβαρικό και αλλόφυλο».Και σε εποχή σκλαβιάς και φόβου. Εξέφρασε όμως ευφυώς την ελληνικότητα της τέχνης του. Με τρόπο λιτό περιέγραψε μέσω της μουσικής του «την του καλού τε και ευσχήμονος φύσιν».
Οι συνθέσεις του είναι πλήρως απαλλαγμένες από περιστασιακά γνωρίσματα. Π.χ. πουθενά στις συνθέσεις του δεν συναντώνται στοιχεία που να φανερώνουν το φωνητικό του ταλέντο. Η απουσία τέτοιων γνωρισμάτων καθιστά το έργο του αθάνατο καθώς ο κάθε ένας μπορεί να κοινωνήσει την τέχνη του, να συσχετιστεί με τον δημιουργό. Η σχέση αυτή είναι ισότιμη γιατί ο διδάσκαλος, σε πλήρη αντίθεση με ότι συμβαίνει κατά κανόνα στις μέρες μας, δεν επιδιώκει να εντυπωσιάσει, δεν στοχεύει στο να καθηλώσει τον ερμηνευτή ή τον ακροατή, δεν χρησιμοποιεί κανέναν για να επιβάλει την ανωτερότητα του. Επιτρέπει στον κάθε ερμηνευτή με όποιες δυνατότητες έχει να ψάλλει ένα χερουβικό για παράδειγμα, όπου το συνθετικό μέρος θα ισοσταθμιστεί με την ερμηνευτική δεινότητα με στόχο την αρμονία, το κάλλος, το αθάνατο, το αληθές.
         Ούτε τρίγοργα και τετράγοργα, ούτε ατελείωτες χρόες, ούτε περίπλοκες μουσικές θέσεις, ούτε ανούσιες κορώνες. Υπηρετεί λιτά, μεγαλόπρεπα,  έντεχνα, με σοβαρότητα και κατάνυξη την λατρεία. Δεν επιδιώκει να τραβήξει τα βλέμματα και να εντυπωσιάσει τα αυτιά αλλά, μαζί με τον ερμηνευτή και τον προσευχόμενο, να κοινωνήσουν την παράκληση, την δοξολογία, την ικεσία, την ευχαριστία  προς  τον  Δημιουργό.
         Η λέξη άγαλμα στην αρχαιότητα δεν χρησιμοποιείτο για να περιγράψει το δημιούργημα του γλύπτη, αλλά για να περιγράψει τα συναισθήματα αγαλλίασης που αισθανόταν αυτός που έβλεπε το γλυπτό. Η σημερινή πραγματικότητα της Βυζαντινής μουσικής, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, σε καμία περίπτωση δεν υπηρετεί τέτοιου είδους συναισθήματα. Το χάσμα που χωρίζει τους δύο κόσμους είναι μέγα και τίποτα δεν δείχνει ικανό να γεφυρώσει τα διεστώτα.
         Έλεγε κάποιος περί την εκμάθηση της ψαλτικής τέχνης και των διακόνων της: «Αν κάποιος καταφέρει να γαντζωθεί στον τοίχο και να δει από την άλλη μεριά της μάνδρας μην τον φοβάσαι.Θα βρεί τον δρόμο του». Μάνδρα εν προκειμένω εννοούσε χωρίς περιστροφές την προσέγγιση κατανόηση και εκμάθηση του μελοποιητικού έργου του Διδασκάλου Πέτρου και των άλλων κλασικών μελοποιών, καθώς και ελαχίστων, μετρημένων στα δάχτυλα του ενός χεριού, συγχρόνων. Οι γνήσιοι και αυθεντικοί δημιουργοί έχουν στόχο να υπηρετήσουν με την έμπνευσή τους  το Θεό και όχι τον εαυτό τους, να συσχετιστούν με τον άνθρωπο ισότιμα και όχι χρησιμοποιώντας τον, να κοινωνήσουν την βιωματική εμπειρία της αναζήτησης του αληθούς μέσα από μια παρτιτούρα, πάνω σε ένα στασίδι, σε μικρό ή σε μεγάλο ναό – αδιάφορο.  
         Πιστεύω ότι το σημερινό πολιτιστικό εν γένει υπόβαθρο της νεοελληνικής-(νεο)ψαλτικής κοινωνίας άλλαξε,με ορατά τα αποτελέσματα. Είμαι βέβαιος πως μόνο εφόσον αλλάξει η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων μας θα αλλάξει και ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τη μουσική εν προκειμένω. Με ευχολόγια, ιδεολογικές περιχαρακώσεις και αντιδικίες δεν πρόκειται να καταλήξουμε πουθενά. Το δοκιμάσαμε αυτό.
Η αλλαγή πρέπει πρωτίστως να είναι προσωπική. Εντός ημών. Για όσους έχουν αυτιά και θέλουν. Τρομάζω στην σκέψη  να περάσουν τα χρόνια ενός ασχολουμένου με την ψαλτική ή όποια άλλη τέχνη, χωρίς να υποπτευθεί κάν ποια είναι η τέχνη στην αλήθειά της, στην ελληνικότητα της.
         Ο Διδάσκαλος Πέτρος υπήρξε, πάνω από κάθε γεννεαλογική πληροφορία, γνήσιος Έλληνας και βαθύτητα ένθεος.Τρανή απόδειξη το μεγάλο συνθετικό του έργο. Με το όλον έργο του  έθεσε  το μέτρο με το οποίο μπορούμε να μετράμε  τις μουσικές μας "αμαρτίες" (αστοχίες και όχι παραβάσεις εντολών) και να τις διορθώνουμε. Εθεσε το μέτρο γιά την μέτρηση τής ποιότητας και  της ελληνικότητας στην Βυζαντινή Εκκλησιαστική  μουσική κατά  κυριολεξία και όχι κατ’ επίφαση.

Η γνήσια ψαλτική τέχνη έχει ανηφόρα.Και μάλιστα μεγάλη.
Ας προσπαθήσουμε. Τουλάχιστον  να πούμε  πως  ξεκινήσαμε.
Και μακάρι να καταλάβουμε το έργο του.
Και να τον  ανταμώνουμε μέσα από τις νότες..........
Ε.Θ.

1 σχόλιο: